تلاجن

از اولین سال‌هایی که تبلیغ حضور در زیارت اربعین حسینی به شکل فعلی آغاز شد، نسبت به این ماجرا حس بدگمانی داشتم. خلاصهٔ نظر من در مورد موضوع این بود که «جمهوری اسلامی در حال سوءاستفاده از احساسات مذهبی مردم برای گسترش نفوذ منطقه‌ای و قدرت نرمش است.» دو نکته را باید در مورد این جمله توضیح بدهم. اول این که من معتقدم عقل حاکم بر جمهوری اسلامی از آنچه غالب مردم فکر و تحلیل می‌کنند هوشمندتر است و بنابراین در قدم اول به نظر من کاملا ممکن بود ما مشغول بازی کردن در زمینی بشویم که در اصل برای اهداف دیگری برنامه‌ریزی شده بود. دو این که گسترش قدرت نرم جمهوری اسلامی یا باورها و احساسات مذهبی مردم، هدفی است که من امیدوارم لیاقت پیدا کنم تا بتوانم عمر و جان و زندگی‌ام را برایش وقف کنم، اما به‌ همان‌ اندازه که چنین آرزویی دارم، با سوءاستفاده از این احساسات (با فرض وجود چنین مسئله‌ای) مخالفم. بنابراین نیاز به زمانی داشتم تا جهت‌گیری ادامهٔ این حرکت تاحدی مشخص و قابل‌ارزیابی شود. نکتهٔ بعدی تردیدی بود که در مورد اولا نیت حضور در این گردهمایی و ثانیا لزوم و ضرورت حضورم به عنوان یک خانم در آن داشتم. من سفرهای تشکیلاتی و دانشجویی زیاد رفته‌ام. فضای دلنشین حاکم بر این اردوها را می‌شناسم. حضور در جمع‌های همفکر، ولو در مسیرهای طولانی و با وجود سختی‌های مسیر و سفر، بسیار لذت‌بخش است. خاطرم هست در همان سال‌های اولیهٔ رونق گرفتن سفر زیارتی اربعین، تحلیلی با این مضمون خوانده بودم که بخشی از لذت حضور در چنین فضایی به دلیل دور شدن از مناسبات عادی جامعهٔ مدرن و انسان مدرن است. پذیرش داوطلبانهٔ سختی‌ها، نوع تعامل بین آدم‌ها، تلاش برای به اشتراک گذاشتن دارایی‌ها، دور شدن از مناسبات مادی دنیای مدرن، سعهٔ صدر و مهربانی بیش‌تری که متاثر از فضا پیدا می‌کنند، تلاششان برای کمک به یکدیگر و ایثار در حق دیگران و حتی فاصله گرفتن کمابیش اجباری از فضای مجازی در طی روزهای سفر، رفتارهایی هستند که حتی در نبود علقهٔ دینی، برای انسان مدرن جذب‌کننده است و از آن‌جا که واکاوی دقیق نیاتم از انجام اعمال مختلف برای من بسیار مهم است، باز هم نیاز به فرصتی داشتم تا بتوانم از چنین دلایلی برای حضور در این سفر فاصله بگیرم. حقیقتش را بگویم حتی آن ایده‌ای که رفتار طرف عراقی را بسیار مهمان‌نوازانه و ایثارگرانه توصیف می‌کرد هم برای من جذابیت چندانی نداشت و در بین دلایل احتمالی آن رفتارها «پیروی از سنت‌های تاریخی و قبیله‌ای» دلیل پررنگ‌تری به نظرم می‌رسید تا نوعی حضور آگاهانه و مسئولانه. علاوه بر این‌ها گرچه در حالت معمول مدافع حضور خانم‌ها در همهٔ عرصه‌های حیات انسانی هستم و محدود کردن آن‌ها را به دلیل جنسیت (جز در مواردی که حکم صریح دین باشد)، خلاف آزادی و اخلاق و کرامت انسانی می‌دانم، اما نگرانی‌ای که در مورد زنانه شدن مناسک اربعین حسینی وجود داشت (به دلیل تمایل بیش‌تر خانم‌ها به معنویات و نیز وقت آزاد بیش‌تری که به طور معمول ممکن است داشته باشند) به اعتقاد من نگرانی به‌جایی بود و من معتقد بودم به قدر لازم و کافی خانم‌ها در این مراسم حضور دارند و دیگر نیاز به حضور همچون منی نیست. به عبارتی در حالی که مطمئن بودم از حضور در چنین مراسمی بسیار لذت خواهم برد (مخصوصا که الحمدلله دوستان معتقد و مومنی دارم که امکان حضور جمعی دوستانه در کنار آن‌ها هم برایم فراهم بود) اما نگاه و نظرم این بود که شرکت در چنین مراسمی همچنان «وظیفهٔ» من نیست و صرف علاقه به حضور، برای شرکت در آن کافی نیست و البته که علاقهٔ کافی هم به دلیل تردیدهای بخش اولی که عرض کردم وجود نداشت.